De basis van psychologie

Gebeurtenis-Gedachten-Gevoel-Gedrag-Gevolgen

Psycho educatie

Onderdelen van het gesprek

Voorbereiding: - Diep het kennismakingsgesprek uit je geheugen op
                             - Wat was de vraag en stel je voor welke emotie hierbij een rol speelt
                             - Hou pen en papier bij de hand
                             - Lees deze pagina rustig door, dan snap je de structuur van het gesprek

In gesprek: - Terugblik en huiswerk oefening
                      - Gevoelens / emoties 
                      - De functie van emoties
                      - Lichamelijke reacties
                      - Hyperventilatie
                      - Gebeurtenis en Gedachten 
                      - G-schema 

na 35-40 minuten   
Afronden:  - Huiswerk oefeningen meegeven
                    - Samenvatting (door hulpzoeker)
                    - Terugkijken op het gesprek
                    - Toestemming geluidsfragment
                    - Evaluatie invullen

na 45 minuten  - Afsluiten

Psycho-educatie De basis van psychologie
Dit is tekst die je kunt gebruiken als je uitleg wil geven over gevoelens- en hoe mensen daar gewend zijn om mee om te gaan. Je legt hiermee stap voor stap de relatie tussen gebeurtenis-gedachten-gevoel-gedrag uit en komt uiteindelijk tot het invullen van een G-schema voor de vraag van je cliënt. Deze methode is een basis element van Cognitieve Gedragstherapie wat je hiermee in begrijpelijke taal uit kunt leggen.
Bekijk de webinar om te zien hoe je meer bedreven kunt worden in het geven van uitleg over gevoelens. Dan zie je een collega de uitleg geven en kun je leren via 'modelling'. De webinar laat zien hoe je psycho educatie geeft over de basis van psychologie.

Tekst voor jou als hulpverlener (S = Student, C = Cliënt):

Terugblik en huiswerk oefening
S:"Om te beginnen staat vandaag op de agenda dat ik je uitleg ga geven over de basis van psychologie en ik wil even stil staan bij de oefening die je zou doen. Ook wil ik graag horen hoe je terugkijkt op ons vorige gesprek. Vindt je dat oké?"
C:"..."

S:"Hoe kijk je terug op ons eerste gesprek?"
C:"..."

S:"Hoe vond je het om de oefening te doen?"
C:"..."

S:"Wat heeft het voor je opgeleverd, tot nu toe?"
C:"..."

Gevoelens / emoties
S: "Ik wil je graag wat uitleg geven over gevoelens, en hoe gedachten daar een belangrijke rol in spelen en daarbij, hoe je gedrag daardoor wordt beïnvloed. Is dat wat jou betreft oké?"
C:"..." 

S:"De bouwstenen bestaan uit Gevoelens, Gedachten en Gedrag. Deze drie hebben allemaal invloed op elkaar. Laten we bij het begin beginnen. Welke emoties of gevoelens zijn er? In de Nederlandse taal worden veel woorden gebruikt om emoties of gevoelens uit te drukken. In het algemeen wordt er gesproken over vier basisemoties, waar alle woorden met een emotionele lading bij in te delen zijn. Heb je een idee welke dat zouden kunnen zijn? Ze beginnen allemaal met een B. Weet jij een paar gevoelens of emoties die met de B beginnen?"
C:"..."

Help je cliënt met denken, geef voorbeelden van gebeurtenissen die een emotie oproepen, bijvoorbeeld:

S:'Als ik voor het eerst in mijn leven ga parachutespringen voel ik me...? (laat cliënt antwoord geven -bang)...'
'Als iemand mijn telefoon steelt dan voel ik me...? (laat cliënt antwoord geven -boos)...'
'Als ik naar een begrafenis ga voel ik me...? (laat cliënt antwoord geven -bedroefd)...',
'Als ik mijn diploma heb gehaald dan voel ik me...? (laat cliënt antwoord geven -blij)...'

BANG (cliënt gebruikt misschien  Angst, paniek, bezorgd, onzeker, faalangstig, onrustig, rot - hernoem het tot het overkoepelende BANG)
BOOS  (cliënt gebruikt misschien Kwaad, spinnijdig, teleurgesteld, woedend, onrustig, vijandig, geïrriteerd, gefrustreerd, rot - hernoem het tot het overkoepelende BOOS)
BEDROEFD Verdriet, somber, sip, in mezelf gekeerd, mat, down, in de put, rot - - hernoem het tot het overkoepelende BEDROEFD)
BLIJ  Fijn, leuk, gezellig, vrolijk, vertrouwd, mooi, lekker, tevreden, rustig, veilig, vrij- hernoem het tot het overkoepelende BLIJ)

Een vijfde is er ook nog B - Beroerd, of Braakneiging: Walging. Een hele sterke emotie die niet veel mensen kennen, omdat je dan echt walgelijke dingen moet hebben meegemaakt.

De functie van emoties
S: 'Waarom hebben we eigenlijk gevoelens, of emoties? Wat is daar nou de functie van?"
C:"..."
S:"Om uit te leggen wat de functie is van de emoties, nemen we een kijkje in het dierenrijk, want ... Hebben dieren ook emoties, volgens jou?"
C:"..."

S:"Klopt, dieren hebben ook emoties. Waarom is het belangrijk dat een hertje op de Savanne van Afrika Bang wordt als er een leeuw aankomt? De angst zorgt ervoor dat ze wegrent en daardoor overleeft. Als ze geen angst zou voelen, zou ze blijven staan en een gemakkelijke prooi voor de leeuw zijn. De functie van angst (Bang) is dus overleven.
Boosheid heeft dezelfde functie. Als je bij een hond komt die net puppy's heeft gekregen, dan gromt ze naar je op het moment dat je dichtbij komt. Als je dan toch dichtbij komt, dan is ze in staat om je aan te vallen. Ze laat haar tanden zien, blaft, haar haren gaan recht overeind, desnoods valt ze je aan en zet ze haar tanden in je. De woede die ze ervaart, zorgt hierdoor voor overleving van haar puppy's en daarmee houdt daardoor haar soort ’hond’ in stand. De functie van Boosheid (woede) is overleven.
Terug naar het hertje op de Savanne. Als haar moeder van haar wegloopt dan is ze extra kwetsbaar als prooi. Het gevoel dat ze krijgt als ze alleen gelaten wordt, Verdriet (Bedroefd), zorgt ervoor dat ze in elkaar kruipt, zich stil houdt en minder beweegt, hierdoor is ze minder zichtbaar en is haar overlevingskans groter. De functie van Verdriet (of Bedroefd) is óók overleven.
Ook Blij zijn, draagt bij aan het vergroten van de overlevingskans van een dier, denk maar aan het blije gevoel (lekker, fijn, tevreden gevoel) dat ze krijgt als ze iets eet, wat haar motiveert om vaker te eten. Ze overleeft, want ze sterft niet van de honger. Denk aan het fijne gevoel dat seks kan geven, waardoor je op zoek gaat naar ‘meer’ en daarmee de kans op voorplanting en het in stand houden van de soort ‘mens’ vergroot. Dus de functie van Blij is overleven.'

S: "Welke van deze gevoelens ken jij het beste? en welke ken je niet zo goed?"
C:'...'

S:"Samengevat: Er zijn vier basisemoties te onderkennen: Bang, Boos, Bedroefd en Blij. Er zijn verschillende woorden waarin de verschillende emoties tot uitdrukking kunnen komen en die te herleiden zijn naar één van de vier basisemoties. De functie van deze emoties is overleven en het behoud van de eigen soort. Wat vind je er tot nu toe van?"
C:".."

Lichamelijke reacties
S:"Nu ga ik je vertellen over lichamelijke reacties bij emoties of gevoel.
Om te kunnen reageren op een situatie, zodat je kunt ‘overleven’, zorgt een emotie ervoor dat je lichaam zich klaar maakt om te kunnen reageren. Als je nog even terugdenkt aan het hertje in Afrika of een hond met puppies dan zie je dat er allerlei lichamelijke reacties zijn, bij een emotie of gevoel.
Bijvoorbeeld: De ademhaling versnelt om meer zuurstof binnen te krijgen, want met zuurstof kan energie vrijgemaakt worden om te vechten of vluchten.
Het hart gaat sneller kloppen om de zuurstof naar de plek te krijgen waar het nodig is (de spieren) en de bloeddruk stijgt.
De spieren spannen zich alvast aan om te kunnen reageren. Bij deze voorbereiding om te kunnen reageren, komt warmte vrij.
Om te koelen, gaat het lichaam zweten of transpireren.
Daarnaast zorgt het ervoor dat alle overtollige ballast uit het lichaam verdwijnt (het hertje dat moet rennen voor haar leven, houdt het langer vol met een lege buik). De darmen en de blaas worden zo snel mogelijk leeggemaakt en de ontlasting komt op gang (stoelgang). Maar let op, bij verdriet (het door de moeder in de steek gelaten hertje, weet je nog?) vertraagt de stoelgang juist. Bij mensen kan dat leiden tot wat de dokter noemt "obstipatie".
Er zijn nog meer lichamelijke reacties die op kunnen treden, zoals kippenvel, tanden knarsen, misselijkheid, braken etc. 
Zo zie je dat emoties, of gevoelens vanzelf een effect hebben op je lichaam. Welke van deze lichamelijke reacties ken jij het beste?"
C:'...'

Hyperventilatie
S: "Heb je wel eens van hyperventilatie gehoord?
C:"..."

S:"Sommige mensen zijn gevoelig voor hyperventilatieklachten. Doordat je ademhaling versnelt, komt er veel zuurstof in je bloed. Dit is nodig als je moet ‘overleven’. Bij ons mensen komt er niet elke dag een beer of leeuw op ons af om ons te verslinden, maar wij hebben wél heftige emoties en dus ook de lichamelijk reacties bij emoties. Het niet gebruiken van de extra zuurstof in je lichaam leidt bij mensen tot hyperventilatieverschijnselen zoals: tintelingen, duizeligheid (licht in het hoofd), wazig zien (buiten de werkelijkheid staan -derealisatie- of buiten het eigen lichaam zijn -depersonalisatie-), onvast op de benen staan (papbenen) en een droge mond. Herken jij deze klachten?"
C:'...'

S:"Nog even samengevat:

Emoties of Gevoel geven Lichamelijke reacties

Ademhaling ↑ --> bij mensen kan dat hyperventilatieklachten geven: tintelingen, duizeligheid (licht in het hoofd), wazig zien (derealisatie en depersonalisatie), onvast op de benen en een droge mond 

Hartslag ↑

Bloeddruk ↑

Spierspanning ↑

Zweetproductie ↑

Stoelgang ↑

Gebeurtenis en Gedachten
S:"Nu ga ik je vertellen over de aanleiding van emoties of gevoel. Wat maakt dat je een emotie of een gevoel krijgt? Waardoor wordt deze veroorzaakt? Heb je een idee?"
C:'...'

S; "Het lijkt meestal te ontstaan naar aanleiding van een Gebeurtenis of een situatie. Het klopt dat ‘de gebeurtenis’ als eerste gebeurt, maar het betekent niet dat ‘de gebeurtenis’ een gevoel veróórzaakt. Als het een gebeurtenis is die bepaalt hoe je je voelt, dan zal ieder ander persoon zich hetzelfde voelen bij diezelfde gebeurtenis. Meestal is dit niet het geval. Mensen kunnen juist heel verschillend reageren op één en dezelfde gebeurtenis! 
Het is de betekenis die een persoon geeft aan (zeg maar de Gedachte die iemand maakt bij) de gebeurtenis, die bepaalt hoe hij zich voelt. 

Een voorbeeld:
Stel, je ligt ’s nachts in bed en je hoort een geluid vanuit de woonkamer (= Gebeurtenis). Welk Gevoel zul je krijgen op het moment dat je denkt (= Gedachte): “Een inbreker!! De buurvrouw had me nog gewaarschuwd dat ze erg actief zijn in de buurt!!”?
C"..." (iets van Bang moet het antwoord zijn).

S:"En stel dat je een andere Gedachte hebt, bijvoorbeeld: “Oh, het is de kat die de lelijke vaas van mijn tante omstoot”.
Welk Gevoel zou u dan krijgen?"
C:'...' (iets van Blij moet het antwoord zijn)

S:"Dezelfde Gebeurtenis zal, afhankelijk van de Gedachten die je erbij krijgt, verschillende Gevoelens oproepen. Afhankelijk van die Gedachten, zul je andere lichamelijke sensaties ervaren. Je zult je ook anders Gedragen, waardoor de Gevolgen er ook door verschillen. Wat maak jij hier voor jezelf van?"
C:"..."

S:"En dit alles bijelkaar noemen we nou stress!"

G-schema
S:'Als je dit achter elkaar zet (Gebeurtenis -> Gedachten -> Gevoel -> Gedrag -> Gevolgen) heet het een G-schema. Kunnen we, met jouw vraag in gedachten, een G-schema maken?'
C:"..."

Maak samen een G-schema. Laat hulpzoeker schrijven, en schrijf zelf mee. Afhankelijk van de tijd die je over hebt in je sessie geef je dit als mee als huiswerk. Je geeft aan dat hulpzoeker de komende week zelf een paar G-schema's invult voor de volgende afspraak die jullie maken.

S:"Nog even samenvatten hoe je dit aanpakt. Het invullen van een G-schema is altijd achteraf-nadat het al is gebeurd.
Je stelt jezelf dan de volgende vraag voor het invullen van de gebeurtenis toen je gevoel omsloeg:
Gebeurtenis: Wat gebeurde er ? Beschrijf de situatie alsof het een foto is, zonder er je eigen oordeel bij te zetten. Dus hoe een onafhankelijk persoon de foto zou omschrijven.

Gedachten: Het direct omschrijven van Gedachten is moeilijk, laat dat in eerste instantie leeg en stap over naar het beschrijven van je gevoel op dat moment.

Gevoel: Denk terug aan het moment dat je gevoel het meest heftig was en stel jezelf de vraag. Wat voelde ik (Kies uit Bang, Boos, Bedroefd, Blij)? Schrijf dat op. En op een schaal van 0 – 100, hoe sterk was dat gevoel (0 = helemaal niet aanwezig en 100 = zo sterk als maar kan)? Het kan zijn dat je hier meerdere gevoelens invult. Geef dan bij elk gevoel aan hoe sterk dat aanwezig was.

Gedrag: Hoe reageerde ik? Omschrijf hier je Gedrag. Wat merkte je aan je lichaam? Merkte je lichamelijke reacties? Ook geef je hier aan hoe je je gedroeg. Voorbeelden hiervan zijn ‘stil worden’, ‘inwendig vloeken’, ‘ijsberen’, ‘onbedaarlijk huilen’ etc. 

Nu stap je terug naar het onderdeel Gedachten en je stelt jezelf de vraag: Wat maakte dat ik me zo voelde? Of in andere woorden, wat dacht ik? Omschrijf je Gedachten".
Zo heb je de 5 G-s ingevuld en kun je inzicht krijgen in het onderwerp vsn je vraag".
C:"..."

Afronden
S:'We gaan langzaam naar een afronding toe. Wat is belangrijk voor je geweest, in deze sessie?"
C:"..."
Student: laat het gesprek ook voor jezelf de revue passeren om de hulpzoeker te helpen om de belangrijke punten samen te vatten.

S:"De volgende keer wil ik samen kijken naar wat je zelf kunt veranderen, en je daar dingen voor leren. Vind je dat goed?"
C:".."

S:"Het is dan handig als je een paar G-schema's maakt de komende week. Lukt je dat?"
C:"..."
S:"Ook kun je doorgaan met de oefening die ik je eerder gaf. Lukt dat je ook?"
C:"..."
S:"Zoals we hebben besproken zijn lichamelijke reacties onlosmakelijk verbonden met het hebben van emoties. Als mensen die lichamelijke reacties voelen of ervaren, heeft men te vaak het idee dat men ‘rustig aan’ moet doen. Zoals je uitgelegd hebt gekregen, werkt dit niet, omdat bij ‘rustig aan doen’ de extra zuurstof in je lijf blijft en je dus ook de lichamelijke reacties van, met name de hyperventilatie, blijft voelen. Dit is één van de redenen dat wordt altijd geadviseerd wordt om meer te bewegen.
De volgende oefening die ik je geef is dan ook om elke dag een half uur wandelen en een half uur fietsen, Of: Elke dag 2 keer een half uur wandelen Of: Elke dag 2 keer een half uur fietsen en hou dit minstens zes weken vol, zo goed als mogelijk. Deze lichamelijke activiteiten helpen bij elke vraag waar emotie bij komt kijken. Denk je dat je dat zal kunnen doen?'
C:"

S:"Je weet dat ik nog aan het oefenen ben, hè? Ik heb als we straks afsluiten, de mogelijkheid om een geluidsfragment van ons gesprek te downloaden en ik wil dat graag doen, om ons gesprek terug te luisteren, om ervan te leren. Het kan ook zijn dat ik een stukje laat horen aan een docent, of aan medestudenten, ook om van te leren. Geef je mij daar toestemming voor, of heb je dat liever niet?"
C:"..."

S:"Wil je na dit gesprek, in PsyDate, wat opschrijven over wat je goed vond aan dit gesprek: (Tops) en ook opschrijven als je nog wat tips voor mij hebt (Tips)? Zo help je mij met het beter worden in mijn gesprekken. Alvast heel erg bedankt voor de moeite. We kunnen via de chatfunctie contact houden en volgende week weer een videogesprek hebben. Zullen we dat doen?"
C:"..."

S: "Zullen we het voor vandaag hierbij laten?"
C:"..."